معنای وقف

• 1398/10/20

زمان آغاز اجرای سنت وقف در اسلام به طور دقیق مشخص نیست . بنیان و تأسیس مسجد النبی ^{(صلی الله علیه و آله و سلم)} ، نخلستانهای مدینه که صاحب آنها مخیریق بوده و در سال سوم هجرت ، آنها را به پیامبر ^{(صلی الله علیه و آله و سلم)} بخشید و نیز ((بیرحاء)) (از اموال ابوطلحه زید بن سهل که در سال ششم هجری قمری ، آن به عنوان صدقۀ خاص به پیامبر ^{(صلی الله علیه و آله و سلم)} بخشید) در زمرۀ اولین اموال موقوف در اسلام ذکر شده اند .
خود مسلمانان اولیه هم در تعیین تاریخ نخستین صدقه در اسلام اختلاف نظر دارند . مهاجرین نخستین صدقه را صدقۀ عمر بن خطاب و انصار ، نخستین صدقه را صدقۀ پیامبر اکرم ^{(صلی الله علیه و آله و سلم)} دانستند . پس از رحلت پیامبر ^{(صلی الله علیه و آله و سلم)} و به دنبال گسترش یافتن شئون مختلف جامعۀ اسلامی ، وقف نیز گسترش بسیار یافت و مردمانی خیراندیش املاکی بزرگ را برای امور عام المنفعه وقف کردند و از درآمد سرشار حاصل از آنها پل ها ، کاروانسراها ، بازارها ، آب انبارها ، مسجدها ، بیمارستانها و ... بوجود آمد .
چند قرن پس از حیات پیامبر اسلام ^{(صلی الله علیه و آله و سلم)} ، سطح موقوفات گسترش بسیار یافت و شامل مواردی متعدد همچون مسجدها ، مدرسه ها ، بیمارستانها ، خانه ها ، رباط ها و ... شد . وقف در عصر اول عباسی که اوضاع مالی جامعه خوب بود ، گسترش بسیار زیاد یافت . در دوران بنی عباس ، ادارۀ موقوفات در اختیار کسی بود که صدرالاوقاف نامیده می شد ؛ همچنین در دورۀ حکومت نیمه مستقل آل بویه که زیر نظر خلافت عباسی بود ، شاهان ، شاهزادگان و وزیران آن دولت در شهرهای بزرگ ایران از جمله اصفهان ، شیراز ، ری و بغداد ، املاک بسیاری را برای امور فرهنگی ، بهداشتی و دینی وقف کردند و از جمله مهمترین آنها بیمارستان عضدی بود که عضدالدولۀ دیلمی در سال 358 هجری قمری . در بغداد ساخت و در شهرهای دیگر نیز به تبع آن ، بیمارستانهای دیگری هم ساخته شد .
در دورۀ عثمانی ، قلمرو وقف گسترش زیادی پیدا کرد و تشکیلات وسیعی به وجود آمد و قوانین و مقررات متعددی تصویب شد ؛ از جمله آیین نامۀ ادارۀ اوقاف که در سال 1280 هجری قمری تصویب شد .
در جوامع شیعی ، درآمد و پشتوانۀ مالی به منظور تأمین حقوق مدرسان و مستمری طلاب و توسعۀ مراکز علمی هزینه می شود و اماکن عام المنفعه از برکت وجوه کلانی تأسیس می شوند که مردم از محل سهم امام و نذر و وقف می پردازند . این منابع مستمر مالی ، همواره پشتوانۀ مردمی داشته و از دخالت و تجاوز غاصبانۀ امرا و حکام و مسائل سیاسی مصون مانده است . وجود اوقاف به صورت عام از نظر شیعۀ امامیه به زمان حضرت علی ^{(علیه السلام)} باز می گردد . آن حضرت طبق وقفنامه ای که هنوز موجود است ، دو چشمۀ آب در مدینه را بر فقرای اهل مدینه و این سبیل وقف کرد . موقوفات عظیم آستان قدس رضوی در خراسان و دیگر شهرهای ایران و نیز  اموال و مستغلات ، کتابخانه ها و مدارس موقوف در شهرهای مذهبی ایران و عراق بر توجه شیعیان به امور خیریه و ساختن مراکز علمی و عام المنفعه دلالت می کند .

برچسب ها: